2020 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 20 ਤੱਕ ਕਤਲਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਕੈਨੇਡਾ ਵੱਲੋਂ ਅਸਹਿਮਤਾਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਰਡੀਅਨ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖੁਫੀਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਕਥਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ।
ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਖੁਫੀਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਵੀਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਨੇ 2019 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।ਰਿਸਰਚ।ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੰਗ (ਰਾਅ), ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਨਵੇਂ ਦੋਸ਼ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦਹਿਸ਼ਤੀ ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਅਤੇ ਓਟਾਵਾ ਵੱਲੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹਸਤੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ‘ਤੇ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਤਾਜ਼ਾ ਦਾਅਵੇ 2020 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅਣਪਛਾਤੇ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲਗਭਗ 20 ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਤਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇਖੇ ਗਏ ਹਨ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਹ ਮੌਤਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੰਚਾਲਿਤ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਸਲੀਪਰ-ਸੈੱਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। 2023 ਵਿੱਚ ਕਤਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਇਹਨਾਂ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਵਧੀ ਹੋਈ ਸਰਗਰਮੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਜਾਂ ਗਰੀਬ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਥਿਤ ਜੇਹਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ, ਜਿਨਾ ਤੋਂ ਉਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਲੋਕਾ ਦੇ ਕਤਲ ਕਰਵਾਏ।
ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਾਸੂਸੀ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ 2019 ਵਿੱਚ ਪੁਲਵਾਮਾ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਆਤਮਘਾਤੀ ਹਮਲਾਵਰ ਨੇ ਭਾਰਤ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਫਲੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ ਦੇ 40 ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਥਿਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਹੈ।
ਮੋਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੂਜੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਆਪਰੇਟਿਵ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪੁਲਵਾਮਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਬਦਲ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਗੜਬੜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਣ।” “ਅਸੀਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਆਖਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਨਾਹਗਾਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਉਥੇ ਤੱਕ ਜਾਣਾ ਪਿਆ।”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ “ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ”, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਮੋਸਾਦ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਕੇਜੀਬੀ ਵਰਗੀਆਂ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲਈ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਊਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਜਮਾਲ ਖਸ਼ੋਗੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਜਿਸਦੀ 2018 ਵਿੱਚ ਸਾਊਦੀ ਦੂਤਾਵਾਸ ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਅ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਜਮਾਲ ਖਸ਼ੋਗੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਖੁਫੀਆ ਤੰਤਰ ਦੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕੇਸ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਾਊਦੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ।
“ਸਾਊਦੀ ਨੇ ਜੋ ਕੀਤਾ ਉਹ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਸਗੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਸੰਦੇਸ਼, ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਭੇਜਦੇ ਹੋ। ਹਰ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਸਾਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ‘ਤੇ ਤਾਕਤ ਬਣਾਏ ਬਿਨਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।”
ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2020 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 20 ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗਵਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਵਾਹੀਆਂ, ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ, ਵਿੱਤੀ ਬਿਆਨ, ਵਟਸਐਪ ਸੁਨੇਹੇ ਅਤੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਸਮੇਤ ਸੱਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਅਣਦੱਸੀਆਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਬੂਤਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। – ਜੋ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਜਾਸੂਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਓਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗਾਰਡੀਅਨ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇਖੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ ਹੈ।
ਖੁਫੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ 2023 ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਕਤਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਲਗਭਗ 15 ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ੱਕੀ ਮੌਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨੂੰ ਅਣਪਛਾਤੇ ਬੰਦੂਕਧਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਗਾਰਡੀਅਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ “ਝੂਠ ਅਤੇ ਗਲਤ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਚਾਰ” ਸਨ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ, ਸੁਬਰਾਮਣੀਅਮ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਪਿਛਲੇ ਇਨਕਾਰ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਹੱਤਿਆਵਾਂ “ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨਹੀਂ” ਸਨ।
ਜ਼ਾਹਿਦ ਅਖੁੰਦ ਜੋ ਕਿ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਉਡਾਨ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਅ ਹੈਂਡਲਰ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਖੁੰਦ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬੱਧੀ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। . ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਢੌਂਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਜੋ ਅਖੁੰਦ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਤਰਾਂ ਨੇੜਤਾ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਮਾਰਚ 2022 ਵਿੱਚ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਅਫਗਾਨ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਅ ਵੱਲੌਂ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਅਫਗਾਨ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਂ ਭੱਜ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੈਂਡਲਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਯੂਏਈ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਅ ਨੇ ਸਲੀਪਰ ਸੈੱਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜੋ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਕਾਤਲਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਕਰਨਗੇ।
ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਲਈ ਅਕਸਰ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਜਾਂ ਗਰੀਬ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭੁਗਤਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੁਬਈ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਅ ਹੈਂਡਲਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਨੇਪਾਲ, ਮਾਲਦੀਵ ਅਤੇ ਮਾਰੀਸ਼ਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟਾਂ ਦੀ ਇਹ ਨੀਤੀ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਵਿਕਸਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।” “ਸਾਡਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੂਏਈ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਲੀਪਰ ਸੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਭਗ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਸ਼ਾਹਿਦ ਲਤੀਫ਼ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਕਤਲ ਲਈ ਇੱਕ ਅਨਪੜ੍ਹ 20 ਸਾਲਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਅ ਦੁਆਰਾ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਪੈਕਿੰਗ ਵੇਅਰਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਤਨਖਾਹ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਲਤੀਫ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟ ਦੁਆਰਾ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ (£ 4,000) ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 15 ਮਿਲੀਅਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਯੂਏਈ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਕੇਟਰਿੰਗ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੇਕਰ ਉਹ ਕਤਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਲਤੀਫ ਦੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਿਜ਼ਬੁਲ ਮੁਜਾਹਿਦੀਨ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਬਸ਼ੀਰ ਅਹਿਮਦ ਪੀਰ ਅਤੇ ਸਲੀਮ ਰਹਿਮਾਨੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਵੀ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੁਬਈ ਤੋਂ ਕਾਤਿਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀਆਂ ਰਸੀਦਾਂ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਸਨ।ਰਹਿਮਾਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸ਼ੱਕੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲੁੱਟ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੱਸੀ ਗਈ ਸੀ।
ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਕਤਲੇਆਮ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਗੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਸਬੂਤ ਦਿਖਾਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਦ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।
ਗਾਰਡੀਅਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਵਾਰਿਸ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਕੰਫਲਿਕਟ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਜੈ ਸਾਹਨੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨੇ 2020 ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅਣਪਛਾਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ 20 ਸ਼ੱਕੀ ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸਥਾਨਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਕਾਰਨ – ਜਾਂ ਇਹ ਵੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ – “ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਾਰਨ ਜਾਣਨ ਦਾ ਕੋਈ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ”।
ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿ ਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਖੁਫੀਆ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ 2020 ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ “ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ” ਦੱਸਿਆ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਤੋਇਬਾ ਅਤੇ ਜੈਸ਼-ਏ-ਮੁਹੰਮਦ ਵਰਗੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਘਾਤਕ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਜਾਂ ਸਾਬਤ ਹੋਏ ਸਬੰਧ ਹਨ। ੱ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ “ਹੈਂਡਲਰ” ਵਜੋਂ ਦੇਖੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੂਰੋਂ ਸੂਚਨਾ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਅਫਸਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 2019 ਵਿੱਚ ਪੁਲਵਾਮਾ ਹਮਲੇ ਨੇ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ 2008 ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਵਰਗੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ “ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਦੋਸ਼” ਹਨ ਕਿ ਵੈਨਕੂਵਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਕਾਰਕੁਨ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਯੂਐਸ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਆਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਇਲਜ਼ਾਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟ ਨੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੱਟਮੈਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਕਾਰਕੁਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਦੋਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਕੀਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਭਾਰਤ ਨੇ ਨਿੱਝਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਨੂ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜਾਂਚ ਨੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਠੱਗ ਏਜੰਟ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਰਾਅ ਲਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜਨਤਕ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਟਾਰਗੇਟ ਕਿਲੰਿਗ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕੀ ਕਤਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਸੰਚਾਲਕਾਂ ਨੇ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਨਵੇਂ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖ, ਦਿੱਲੀ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਕਾਰਕੁਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਵਿਰੋਧ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਨੀਤੀ ਯੂ-ਟਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਮੋਸ਼ੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਫਾਇਰਬ੍ਰਾਂਡ ਸਿੱਖ ਕਾਰਕੁਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਹਵਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਗਲੋਬਲ ਨੈਟਵਰਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੇ ਇਹ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਕੁਨ ਇੱਕ ਅਸਥਿਰ ਸ਼ਕਤੀ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਵਰਗੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।” “ਦੂਸਰੀਆਂ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਾਂਗ, ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਪਿਆ।”
ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ, ਵੈਸਟ ਮਿਡਲੈਂਡਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਵੱਧ ਰਹੀ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, “ਜਾਨ ਲਈ ਖ਼ਤਰੇ” ਦੀਆਂ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕੇਸਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਮਈ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹਾਈ-ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਕਾਰਕੁਨ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।
ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ “ਧਾਰਮਿਕ ਢੰਗ” ਵਜੋਂ ਵਰਣਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਸਟੇਟ ਦੇ ਨੈਟਵਰਕ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਨ ਲਈ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਇਸਲਾਮੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਏਜੰਟਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਆਈਐਸ ਲੜਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ – ਜੋ ਆਈਐਸ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਗਏ ਸਨ ਪਰ 2019 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਚੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਾਪਸ ਲਿਆਏ ਗਏ ਸਨ – ਇਹਨਾਂ ਜੇਹਾਦੀ ਨੈਟਵਰਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਕਾਤਲ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਦਰੀ 313 ਬਟਾਲੀਅਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਤੋਇਬਾ ਦੇ ਇੱਕ ਚੋਟੀ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਰਿਆਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰਾਅ ਨੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕਾਤਲ, ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਟੈਲੀਗ੍ਰਾਮ ਚੈਨਲ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਆਈਐਸ ਲਈ ਲੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਅ ਏਜੰਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਤਲ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ 20 ਸਾਲਾ ਮੁਹੰਮਦ ਅਬਦੁੱਲਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਾਂਚਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ “ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਪਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਆਈਐਸ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਬਦੁੱਲਾ ਨੇ ਰਾਵਲਕੋਟ ਦੀ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਦੌਰਾਨ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਕਿੰਗਜ਼ ਕਾਲਜ ਲੰਡਨ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਾਲਟਰ ਲਾਡਵਿਗ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਣਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤਬਦੀਲੀ ਮੋਦੀ ਦੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਹਮਲਾਵਰ ਰੁਖ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਾਂ ‘ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਭਾਰਤ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ”।
ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟਸ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਪੀਸ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਲਾਹਕਾਰ ਡੈਨੀਅਲ ਮਾਰਕੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਭਾਰਤ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ, ਇਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕੁਝ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਕਤਲਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼, ਜੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨਗੇ, ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੋਦੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ (ਭਾਜਪਾ) ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਸਮੇਤ, ਵਧਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਣਨੀਤਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਹੈ। .
ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਸੀਨੀਅਰ ਰਾਅ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੋਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਏਜੰਸੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਫਿਰ ਇਸਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਉਹ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨਗੇ। “ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ,” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
ਸਾਬਕਾ ਰਾਅ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਤਲੇਆਮ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੂਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਗੂੰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਦੋ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਮਕੀਆਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਆਮ ਰੁਟੀਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਹੁਣ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
