ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਵੱਸੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਭਰੋਸਾ ਅਤੇ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਮਲਾਇਆ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੰਮਤੀ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਸਿੱਖ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਇਕ ਕੋਲਾ ਲਿਜਾਣ ਜਹਾਜ਼ ਕਰਾਏ ਉਪਰ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਵੇਚਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਭਾਰਤ ਵਾਂਗ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਦੀ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਿੱਤ ਦੇ ਸਫਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਠੁਚਰਾਂ ਢਾਹੀਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਗੋਰਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਰਾਖਵਾਂ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅਖੀਰ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਕੈਨੇਡਾ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ।
4 ਅਪਰੈਲ 1914 ਨੂੰ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ ਦੇ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ 165 ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਫਰ ਹਾਂਗਕਾਂਗ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਹੁਣ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਹਾਜ਼ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਮੁਸਾਫਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਉਪਰ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਗਏ। ਅਖੀਰ ਕੁੱਲ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 376 ਹੋ ਗਈ । ਇਹ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 340 ਸਿੱਖ ਬਾਕੀ ਦੇ 24 ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ 12 ਹਿੰਦੂ ਸਨ । ਜਹਾਜ਼ 21 ਮਈ 1914 ਨੂੰ ਵੈਨਕੂਵਰ ਪਹੁੰਚਿਆਤੇ 23 ਮਈ 1914 ਨੂੰ ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਬੁਰੈਅਡ ਇੰਨਟੈਲ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਜਿੱਥੇ ਇਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਫਰ ਮੁਕਾਉਣਾ ਸੀ । ਪਰ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਪੁਲਸ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੁਆਲੇ ਆਪਣਾ ਜਾਲ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਯਾਤਰੀ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚੋਂ ਉਤਰਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣ ਖਾਤਰ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਈ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਕੈਨੇਡਾ ਤੇ ਭਾਰਤ ਵੱਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਦਦ ਦੀ ਗੁਹਾਹ ਲਾਈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈ। ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰਾਗੜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਤੀਆਂ ਸੈਨਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਬਦਲੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਉਪਰ ਹਮਦਰਦੀ ਵਾਲਾ ਰਵਇਆ ਰੱਖੇਗਾ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਇਆ। 24 ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀਅਤ ਦੀ ਬਿਨਾਹ ਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਤਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਕੀ ਦੇ ਯਾਤਰੀ ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਘਾਟ ਉਪਰ ਖਜੱਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਸਦ ਦੀ ਥੁੜ ਦੇ ਚੱਲਦੀਆਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਹਾਜ਼ ਨੇ 23 ਜੁਲਾਈ 1914 ਨੂੰ ਵਾਪਸੀ ਲਈ ਰਵਾਨਗੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਅਖੀਰ ਜਹਾਜ਼ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ 27 ਸਤੰਬਰ 1914 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਦੀ ਬੱਜਬੱਜ ਘਾਟ ਉਪਰ ਪੁਜਾ, ਜਿੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਉਪਰ ਉਤਰਦੇ ਸਾਰ ਗੋਲੀ ਵਰਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 19 ਯਾਤਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਉਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਕਈ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਮੁਕਦਮਾ ਚੱਲ ਕਿ ਪੰਜ ਸਾਲ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੁਹਤ ਨਿਖੇਧੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਕਰੂਰ ਚਹਿਰਾ ਨੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਅੱਜ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਸਾਕੇ ਦੀ 107 ਵੀਂ ਬਰਸੀ ਸਮੇਂ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇਕ ਹਸਦਾ ਵੱਸਦਾ ਪੰਜਾਬ ਹੈ । ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ 15 ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਹਨ, ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੱਜਣ ਵਰਗੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕੈਬਿਨੇਟ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜੋ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਮਾਣਮੱਤੀ ਉਪਲੱਬਧੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਸਾਡੇ ਵਡਾਰੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਅਣਖਿਝ ਤੇ ਅਣਥੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਜਮਾ ਪੂੰਜੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੇਤੇ ਰੱਖਦਿਆਂ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਸੇਧ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਮੇਹਨਤ ਸਦਕਾ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡੋ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਸਾਕੇ ਤੋਂ 102 ਸਾਲ ਬਆਦ 19 ਮਈ 2016 ਨੂੰ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ ਦੀ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ
“ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਝੱਲੀ ਪੀੜ ਅਤੇ ਜੁਲਮ ਨੂੰ ਨਹੀ ਮਿਟਾਅ ਸਕਦੇ ।” ਟਰੂਡੋ ਦੇ ਕਹੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਘਾਲਣਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਡਾ ਨਮਨ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ
